องค์กรอิสระกับการรายงานผลการปฏิบัติงานต่อรัฐสภา

“องค์กรอิสระ” (Independent Organ) เป็นองค์กรของรัฐที่จัดตั้งขึ้นโดยได้รับมอบหมายให้ดำเนินการเกี่ยวกับภารกิจของรัฐตามบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญและกฎหมาย ทั้งนี้ องค์กรอิสระถูกจัดตั้งขึ้นโดยกำหนดให้มีความเป็นอิสระในการปฏิบัติหน้าที่ให้เป็นไปตามรัฐธรรมนูญและกฎหมายด้วยความสุจริต เที่ยงธรรม กล้าหาญและปราศจากอคติทั้งปวงในการใช้ดุลพินิจปลอดจากการแทรกแซงขององค์กรของรัฐอื่นหรือสถาบันการเมืองอื่น 

รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 กำหนดให้องค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ  แบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ องค์กรอิสระที่ถูกจัดตั้งขึ้นตามรัฐธรรมนูญ และองค์กรอิสระอื่นตามรัฐธรรมนูญ ในที่นี้จะขอกล่าวถึง องค์กรอิสระที่ถูกจัดตั้งขึ้นตามรัฐธรรมนูญ ซึ่งมี 5 องค์กรด้วยกัน ได้แก่ 

1. 1) คณะกรรมการการเลือกตั้ง 
2. 2) ผู้ตรวจการแผ่นดิน 
3. 3) คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ 
4. 4) คณะกรรมการตรวจเงินแผ่นดิน และ 
5. 5) คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

ซึ่งในการปฏิบัติงานขององค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญเหล่านี้มีกฎหมายที่กำหนดกลไกในการดำเนินงานให้มีหน้าที่รายงานผลการปฏิบัติงานประจำปีต่อรัฐสภาเพื่อทราบ ดังนี้ 

- คณะกรรมการการเลือกตั้ง จัดตั้งขึ้นตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการการเลือกตั้ง พ.ศ. 2560 โดยมาตรา 22 (8) ได้กำหนดให้คณะกรรมการการเลือกตั้งรายงานผลการปฏิบัติงานประจำปีและข้อสังเกตต่อรัฐสภา และเผยแพร่ให้ประชาชนทราบเป็นการทั่วไป

- ผู้ตรวจการแผ่นดิน จัดตั้งขึ้นตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยผู้ตรวจการแผ่นดิน พ.ศ. 2560 โดยมาตรา 39 ได้กำหนดว่า ภายใน 180 วัน นับแต่วันสิ้นปีงบประมาณให้ผู้ตรวจการแผ่นดินทำรายงานประจำปีเสนอต่อคณะรัฐมนตรีและรัฐสภา โดยอย่างน้อยให้ผู้ตรวจการแผ่นดินสรุปปัญหา อุปสรรค และข้อเสนอแนะในการดำเนินการด้วย และเผยแพร่ให้ประชาชนทราบเป็นการทั่วไป ทั้งนี้ ให้ผู้ตรวจการแผ่นดินแถลงรายงานประจำปีต่อรัฐสภาด้วย นอกจากนี้ ผู้ตรวจการแผ่นดินอาจเสนอรายงานต่อคณะรัฐมนตรีและรัฐสภา หรือเผยแพร่ให้ประชาชนทราบเป็นพิเศษเฉพาะเรื่อง เพราะเป็นกรณีเร่งด่วนหรือจะเป็นประโยชน์ต่อการบริหารราชการแผ่นดินได้

- คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ จัดตั้งขึ้นตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการป้องกันและปราบปรามการทุจริต พ.ศ. 2561 โดยมาตรา 29 ได้กำหนดให้คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติรายงานผลการตรวจสอบและผลการปฏิบัติหน้าที่พร้อมข้อสังเกตต่อรัฐสภาทุกปี โดยให้ประธานกรรมการ หรือกรรมการที่คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติมอบหมายมาแถลงรายงานต่อรัฐสภา รวมทั้งให้ประกาศรายงานดังกล่าวในราชกิจจานุเบกษาและเปิดเผยต่อสาธารณะด้วย

- คณะกรรมการตรวจเงินแผ่นดิน จัดตั้งขึ้นตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการตรวจเงินแผ่นดิน พ.ศ. 2561 โดยมาตรา 59 (6) ได้กำหนดให้สำนักงานการตรวจเงินแผ่นดินมีหน้าที่ในการรายงานผลการปฏิบัติงานประจำปีและรายงานผลการปฏิบัติงานระหว่างปีต่อคณะกรรมการตรวจเงินแผ่นดินเพื่อให้คำแนะนำ ข้อเสนอแนะ หรือข้อท้วงติง และพิจารณาให้ความเห็นชอบก่อนเสนอสภาผู้แทนราษฎร วุฒิสภา และคณะรัฐมนตรีทราบ

- คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ จัดตั้งขึ้นตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2560 โดยมาตรา 40 ได้กำหนดให้คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติจัดทำรายงานผลการประเมินสถานการณ์ด้านสิทธิมนุษยชนของประเทศประจำปีให้แล้วเสร็จภายใน 90 วันนับแต่วันสิ้นปีปฏิทินเพื่อเสนอต่อรัฐสภาและคณะรัฐมนตรี และเผยแพร่ให้ประชาชนทราบเป็นการทั่วไป โดยคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติจะต้องแถลงรายงานดังกล่าวต่อรัฐสภาด้วย หากคณะกรรมการจัดทำรายงานไม่แล้วเสร็จภายในกำหนดเวลา จะขยายเวลาออกไปอีกไม่เกิน 180 วันก็ได้แต่ต้องแจ้งให้รัฐสภาทราบ และหากยังไม่สามารถดำเนินการให้แล้วเสร็จภายในกำหนดเวลาที่ขยายโดยไม่มีเหตุอันสมควร ให้คณะกรรมการพ้นจากตำแหน่งทั้งคณะ

การที่พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญที่เกี่ยวข้องกับองค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญดังกล่าวกำหนดให้องค์กรอิสระนั้น ๆ ต้องรายงานผลการปฏิบัติงานประจำปีรวมถึงปัญหาอุปสรรคและแนวทางแก้ไขต่อสภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภาก็เพื่อเป็นการตรวจสอบการปฏิบัติงานขององค์กรอิสระให้เป็นไปอย่างเหมาะสมและชอบด้วยกฎหมาย อีกทั้งองค์กรอิสระก็มีความสำคัญต่อการปฏิรูปการเมืองและการปฏิรูประบบราชการให้มีประสิทธิภาพเพิ่มขึ้นตามเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยเพื่อก่อให้เกิดประโยชน์ต่อประชาชนและประเทศชาติอย่างสูงสุด